Tajemnica adwokacka

W ostatnim czasie w środowisku prawniczym zawrzało w związku z ukaraniem pewnego adwokata przez Sąd Rejonowy w Pruszkowie grzywną oraz aresztem, ponieważ odmówił składania zeznań w sprawie cywilnej ze względu na tajemnicę obrończą. Sprawa wymaga komentarza, gdyż jest ważna nie tylko dla zainteresowanego w tej konkretnej sprawie z Pruszkowa, ale także dla wszystkich adwokatów i adwokatury jako całości oraz dla wszystkich dotychczasowych i potencjalnych klientów adwokatów. W tym konkretnym przypadku Sąd argumentował taką a nie inną decyzję tym, że w procedurze cywilnej nie ma formalnej możliwości odmowy składania zeznań ze względu na tajemnicę zawodową, natomiast w takim przypadku można odmówić odpowiedzi na zadane pytania. Ponieważ powołany w charakterze świadka adwokat odmówił zeznań zamiast odmawiać odpowiedzi na zadane mu pytania, Sąd postanowił zastosować środki represji. Nie zamierzam wypowiadać się na temat słuszności takiego rozstrzygnięcia, bowiem nie znam szczegółów sprawy oraz nie jestem do tego uprawniona, jednak zaistniała sytuacja daje asumpt do szerszej dyskusji. 

Należy zaznaczyć, że adwokat ma OBOWIĄZEK zachować w tajemnicy wszystko, czego się dowiedział podczas udzielania pomocy prawnej. Warto w tym miejscu zacytować art. 6 ustawy Prawo o adwokaturze, bowiem stanowi on fundament ochrony tajemnicy adwokackiej:

1.  Adwokat obowiązany jest zachować w tajemnicy wszystko, o czym dowiedział się w związku z udzielaniem pomocy prawnej.

2.  Obowiązek zachowania tajemnicy zawodowej nie może być ograniczony w czasie.

3.  Adwokata nie można zwolnić od obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej co do faktów, o których dowiedział się udzielając pomocy prawnej lub prowadząc sprawę.

4.  Obowiązek zachowania tajemnicy zawodowej nie dotyczy informacji:

1) udostępnianych na podstawie przepisów o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu,

2) przekazywanych na podstawie przepisów rozdziału 11a działu III ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa (Dz. U. z 2018 r. poz. 800, z późn. zm.)

- w zakresie określonym tymi przepisami.

O obowiązku przestrzegania przez adwokata tajemnicy zawodowej traktuje także § 19 Zbioru Zasad Etyki Zawodowej Adwokatów zwanego Kodeksem Etyki Adwokackiej.

Dlaczego ten aspekt wykonywania zawodu adwokata jest tak istotny? Tajemnica adwokacka stanowi fundamentalną zasadę oraz gwarancję ochrony i zaufania osób korzystających z pomocy adwokata. Stosunek adwokata z klientem opiera się bowiem na zaufaniu i niedopuszczalne jest ujawnienie przez adwokata jakichkolwiek informacji powierzonych mu przez klienta bez jego zgody. Konsekwencją naruszenia przez organy państwowe zasad ochrony tajemnicy adwokackiej jest podważenie zaufania dla całej adwokatury, dlatego adwokat nie może ugiąć się po naciskiem władz lub organów wymiaru sprawiedliwości i ujawnić informacji objętych tajemnicą adwokacką nawet, gdyby miało to skutkować represją. 

Instrumentami umożliwiającymi adwokatowi przestrzeganie obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej, obok zacytowanego wyżej art. 6 Prawa o adwokaturze, są przepisy zawarte w kodeksach postępowania, a mianowicie:

art. 261 § 2 Kodeksu postępowania cywilnego, zgodnie z którym świadek może odmówić odpowiedzi na zadane mu pytania, jeżeli zeznanie miałoby być połączone z pogwałceniem istotnej tajemnicy zawodowej

oraz art. 178 Kodeksu postępowania karnego, który brzmi:

Nie wolno przesłuchiwać jako świadków:

1) obrońcy albo adwokata lub radcy prawnego działającego na podstawie art. 245 § 1, co do faktów, o których dowiedział się udzielając porady prawnej lub prowadząc sprawę;

2) duchownego co do faktów, o których dowiedział się przy spowiedzi.

Ostatni z powołanych przepisów zrównuje zatem tajemnicę obrończą do tajemnicy spowiedzi i jest to o tyle znamienne, że obrazuje, jak wielkie znaczenie dla adwokatury ma ochrona informacji ujawnionych przez klientów adwokatom. Czy tokolwiek wyznałby księdzu swoje skrywane uczynki podczas spowiedzi, gdyby nie były objęte tajemnicą spowiedzi? Czy ktokolwiek powierzyłby adwokatowi informacje mogące wpłynąć negatywnie na sferę jego szeroko rozumianych interesów wiedząc, że po informacje te mogą sięgnąć bez przeszkód przedstawiciele władz państwowych? Czy organy ścigania albo osoby pozostające w konflikcie z klientem adwokata, powstrzymałyby się przed sięgnięciem po informacje, które znajdują się w posiadaniu adwokata, gdyby nie były chronione? 

O obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej i wadze tego obowiązku dla adwokatury a przede wszystkim dla ludzi, którzy z pomocy adwokatów korzystają, każdy adwokat i aplikant adwokacki wie już od pierwszego roku aplikacji. Adwokat musi z odwagą i determinacją chronić tę fundamentalną zasadę związaną z wykonywaniem zawodu, bez względu na konsekwencje. Uchybienie temu obowiązkowi, nawet pod naciskiem ekonomicznym lub pod groźbą kary (o ile nie dotyczy to wyjątków wskazanych w art. 6 POA), stanowi delikt dyscyplinarny i sprzeniewierzenie się ogólnym zasadom wykonywania zawodu. 

Każdy, kto zwraca się o pomoc do adwokata, powinien móc liczyć na ochronę informacji przekazanych adwokatowi w zaufaniu, które to zaufanie opiera się w dużej mierze właśnie na świadomości zakazu ujawniania tych informacji. 

Adwokatura powołana jest do udzielania pomocy prawnej, współdziałania w ochronie praw i wolności obywatelskich oraz w kształtowaniu i stosowaniu prawa (art. 1 POA). Ochrona tajemnicy adwokackiej a szczególnie tajemnicy obrończej, jest jednym z instrumentów szerszej ochrony praw i wolności obywatelskich i wpisuje się w misję adwokatury a przez to wszystkich adwokatów.

Należy mieć na uwadze, że adwokat, nawet w sytuacji, kiedy musi powołać się na tajemnicę zawodową, ma obowiązek przestrzegać prawa, zatem powinien postępować zgodnie z określonymi regułami, stosując stosowne instrumenty prawne.